Cùng với phong trào bảo vệ người tiêu dùng, DNXH là một trong loại hình
doanh nghiệp đặc biệt được hình thành từ những năm 60 của thế kỷ trước. Mặc dù
vậy, DNXH vẫn tiếp tục đặt ra những thách thức về nhận thức, về vai trò của nó trong
nền kinh tế thị trường cũng như các giải pháp thúc đẩy sự phát triển của nó trong xã
hội hiện đại. Tuy còn có sự khác biệt trong pháp luật của mỗi quốc gia, song từ
phương diện pháp lý, DNXH được tiếp cận là loại hình doanh nghiệp được hình
thành từ các sáng kiến xã hội, trên nền tảng nhu cầu giải quyết một vấn đề xã hội cụ
thể của cộng đồng, được dẫn dắt bởi tinh thần doanh nhân của những người sáng lập.
Tính tự phát, năng động đặc thù này khiến cho nhận thức của xã hội luôn bị bỏ lại rất
xa so với thực tiễn sinh động của mô hình doanh nghiệp xã hội. Từ phương diện mục
tiêu, DNXH được hiểu đơn giản hơn là những doanh nghiệp hoạt động không vì mục
tiêu tối đa hóa lợi nhuận, được hình thành để giải quyết một vấn đề xã hội nào đó mà
doanh nghiệp đó theo đuổi, phần lớn lợi nhuận thu được dùng để phục vụ các mục
tiêu xã hội và môi trường. Thực tiễn phong phú của các DNXH cũng làm cho các
quan điểm về khái niệm về doanh nghiệp xã hội rất đa dạng, nhiều chiều. Tuy nhiên,
dù ở cách tiếp cận nào thì DNXH cũng mang ba đặc điểm then chốt đó là: Có mục
tiêu, sứ mệnh xã hội được đặt lên hàng đầu, ngay từ khi thành lập; sử dụng các hoạt
động kinh doanh, cạnh tranh bình đẳng như một phương tiện để đạt mục tiêu xã hội
đó; Tái phân bổ phần lớn lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh trở lại cho tổ chức, cộng
đồng và mục tiêu xã hội.
DNXH là một hiện tượng mới trong môi trường kinh doanh ở Việt Nam. Trong
giai đoạn trước đổi mới, Việt Nam cũng đã có một số mô hình có thể được coi là các
DNXH, đó là các Hợp tác xã tạo việc làm cho người khuyết tật. Sau năm 1986,
đường lối đổi mới và chính sách mở cửa của Nhà nước đã thực sự tạo điều kiện phát
triển mạnh mẽ các doanh nghiệp thuộc nhiều thành phần kinh tế, các tổ chức từ thiện,
phát triển cộng đồng trong và ngoài nước. Từ giữa những năm 1990, một số DNXH
thực thụ đã bắt đầu xuất hiện như trường Hoa Sữa, Nhà hàng KOTO tại Hà Nội, Mai
Handicrafts tại thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, nhận thức xã hội vẫn in đậm sự
tách bạch giữa hai loại hình doanh nghiệp vì lợi nhuận và các tổ chức không vì lợi
nhuận, do đó, các DNXH chỉ mới phát triển ở mức độ đơn lẻ, quy mô hạn chế.